باروری یک روند پیچیده است که به فیزیولوژی زنانه و مردانه بستگی دارد؛ در این زمینه مکمل های مهمی وجود دارد که بر اساس یک تقسیم بندی کلی برای کمک به باروری در تمام زوج های جوان ضروری، مهم و مفید هستند که در دو بخش با هم دنبال می کنیم. در بخش نخست این مطلب با اهیمت ویتامین A، ویتامین های گروه B، ویتامین های C، D، E و K در باروری آشنا می شویم.

ویتامین A

یکی از ویتامین های محلول در چربی است که در بسیاری از نقاط بدن از جمله رشد و نمو، تشکیل استخوان، بهبود زخم ها، کیفیت بینایی، حفظ سیستم عصبی، حفظ بافت های مخاط ، سیستم ایمنی و تولیدمثل نقش حیاتی دارد.  همچنین ویتامین  Aنقش تنظیم عملکرد غدد تولیدمثل، تولید سلول تخمک و تولید هورمون های مردانه را بر عهده دارد. منابع غذایی این ویتامین در اسفناج، تخم مرغ، زردآلو، سیب زمینی و هویج است.

ویتامین های گروه B

ویتامین های گروه B در واکنش های متابولیکی و تولید انرژی و تقویت سیستم باروری موثر بوده و در کاهش استرس نیز نقش اساسی دارد.

 

ویتامین B1

در حفظ سیستم اعصاب، باروری در بزرگسالان و رشد کودکان ضروری است. گوشت، لبنیات، مغزها و نان سبوس دار، مهم ترین منابع این ویتامین است.

ویتامین B5

در تنظیم تولید هورمون ‌های جنسی، تنظیم عملکرد غدد جنسی و عملکرد غده آدرنال موثر است و ویتامین ضد استرس نامیده می شود. منبع آن غلات، مرغ، ماهی، شیر، پنیر، میوه ها و تخم مرغ است.

ویتامین B6

در تنظیم عملکرد غدد جنسی، کاهش علائم سندروم پیش از قاعدگی و سنتز هموگلوبین، همچنین ترکیبات ژنتیکی موردنیاز است که منبع آن جگر گوساله، سیب زمینی، موز، عدس و اسفناج است.

اسید فولیک ( ویتامین B9)

یکی از ویتامین های ضروری از خانواده ویتامین گروه B است که تامین ویتامین در بدن وابسته به جذب کافی و مداوم آن از طریق مکمل های غذایی روزانه است. زنان در دوران بارداری و شیردهی نیاز بیشتری به مصرف اسید فولیک دارند. اسید فولیک در واکنش های متابولیک زیادی در بدن انسان نقش دارد و برای عملکرد آن ضروری است. مصرف اسیدفولیک به ویژه در شروع بارداری بسیار اساسی است، زیرا اسید فولیک در تکامل جنین نقش مهمی ایفا می‌کند.

 این ویتامین خلق، خواب و اشتها را تنظیم می‌کند. اسید فولیک در جلوگیری از کم خونی که می‌ تواند باعث کاهش تعداد سلول های قرمز خون شود، کمک به درمان سردرد، بهبود روماتیسم مفصلی، کمک به درمان ناباروری و کمک به درمان آکنه مفید است. منابع غذایی آن جگر، عدس، سبوس برنج، مخمر آبجو، آرد سویا، نخود، لوبیا، بادام زمینی، اسفناج، برگ شلغم، گندم و مارچوبه است.

ویتامین B12

نقش مهمی در افزایش تعداد اسپرم ها و میزان تحرک آنها دارد و برای عملکرد کامل اسید فولیک ضروری است. برای رشد طبیعی، سلامت بافت های عصبی، تشکیل طبیعی خون بدن، تکثیر سلولی در دستگاه گوارش، مغز استخوان و بافت عصبی موردنیاز است. در زمان بارداری و شیردهی نیاز افراد به این ویتامین افزایش می یابد و منابع غذایی آن پنیر، ماست، گوشت ماکیان و قرمز، تخم مرغ و ماهی است.

ویتامین C

ویتامین C یکی از ویتامین های ضروری برای باروری و تولید اسپرم است که از جمع شدن اسپرم ها در یک نقطه جلوگیری می کند، کمبود ویتامین C سبب می شود اسپرم ها به هم بچسبند که این  حالت می ‌تواند سبب 16 درصد موارد ناباروری در مردان شود.

این ویتامین یک آنتی ‌اکسیدان قوی نیز محسوب می‌شود؛ یعنی در جریان خون قرار گرفته و اثر شیمیایی موادی که به بافت های بدن آسیب می رساند را خنثی می ‌کند، ویتامین C همچنین باعث ساخت کلاژن شده و در پیشگیری از بالا رفتن کلسترول خون و ایجاد لخته های خون در رگ موثر است.

این ویتامین باعث جذب بهتر آهن در بدن می ‌شود و مصرف آن به افرادی که دچار کمخونی هستند توصیه می شود. پژوهش ها نشان می دهد ویتامین C در درمان ناباروری زوج ‌های جوان نیز مفید است.

به طور خلاصه می‌توان گفت ویتامین C به عنوان یک آنتی اکسیدان بسیار مهم در جذب آهن، حفظ ساختار غضروف و استخوان ها، حفظ ساختار عضلات، کمک به مبارزه با عفونت به ویژه عفونت مجاری ادراری و از همه مهمتر در باروری نقش مهمی را ایفا می کند. منابع غذایی گیاهی آن نیز شامل مرکبات، توت فرنگی، گوجه فرنگی، هندوانه، اسفناج، آناناس، موز، سیب زمینی ها و بروکلی است. همچنین جگر، منبع حیوانی تامین این ویتامین محسوب می شود.

ویتامین D

یکی دیگر از ویتامین های محلول در چربی است که مصرف آن برای جذب کلسیم و فسفر در بدن و شرکت در استخوان سازی به همراه کلسیم ضرورت دارد. ویتامین D اثرات چند جانبه بر روی باروری دارد و در مراحل اولیه تکامل جنین، اثر ضد التهابی این ویتامین مشهود است. این ویتامین تنظیم کننده انتقال کلسیم از جفت بوده و فعالیت‌ های ایمنی جفت را نیز بر عهده دارد.

این اثر مربوط به توانایی ویتامین D در افزایش پاسخ ایمنی ذاتی به ویژه فعالیت ضدمیکروبی آن است. با توجه به فعالیت‌های ویتامین Dسطح ناکافی این ویتامین می‌تواند باعث واژینوز باکتریال، زایمان زودرس و پره اکلامپسی شود و از طرفی در جنین و کودک منجر به SGA (کوچک بودن جنین)، کاهش توده استخوانی و بیماری های اتوایمیون می‌ شود. این ویتامین همچنین در افزایش قدرت باروری در مردان موثر است. منابع آن زرده تخم مرغ، ماهی آزاد، غلات سبوس ‌دار، جوانه ها، حبوبات، لبنیات، جگر، گوشت قرمز و نور خورشید است.

 

ویتامین K

از ویتامین های محلول در چربی است که برای انعقاد خون و سنتز پروتئین استئو کلسین در استخوان ضروری است. منابع غذایی آن نیز در سبزی های سبز رنگ نظیر اسفناج، کلم بروکلی و بروکسل، گل کلم، جگر، روغن سویا، تخم مرغ، توت فرنگی، شیر و روغن ذرت است.

ویتامین E

نقش مهمی در متعادل کردن تولید هورمون، حمل اکسیژن به اندام های جنسی دارد. این ویتامین به عنوان فاکتور محلول در چربی و ضد سقط جنین شناخته شده و نام علمی آن «توکوفرول» است. دلیل شهرت ویتامینE خاصیت آنتی اکسیدانی آن است که عبارت است از کاهش عوامل شیمیایی مخربی که در اثر استرس های فیزیولوژیکی و محیطی در خون به وجود آمده است. این ویتامین در لایه چربی دیواره سلول و در داخل سلول قرار دارد و از بروز تخریب در دیواره سلولی جلوگیری می کند.

ویتامین E تنها به کمک گیاهان تولید می‌شود و در برگ ها، دانه ها، خصوصا روغن های گیاهی موجود است. آجیل، روغن سبوس گندم، آفتابگردان، بادام، ذرت و زیتون از منابع آن هستند. اثرات کمبود ویتامین E در اعصاب عروق و اندام های تولیدمثل مشخص می‌شود و کمبود آن در ایجاد سقط جنینی اثر بسزایی دارد و در درمان ناباروری نیز تجویز می‌ شود./ف.نوروزی فرد

«فاطمه شفیعی» کارشناس ارشد تغذیه بالینی دانشکده تغذیه و علوم غذایی شیراز